Seyhan Akıncı – Annemlerle misafirlikteyiz, küçük odada bulunan televizyonda Tarkan’ın “Kıl Oldum Abi” müziği eşliğinde dans ediyoruz. Pek mümkün meskenin salonunda büyüklerin tabaklarında bulunan lezzetlerden nasiplenmişizdir. Anımsamıyorum. O gittiğimiz mesken kimindi, onu da… Tek bildiğim sarı-siyah, ekose pantolonuyla dans eden Tarkan’ı eğlenceli bulduğum. Yavaş yavaş parçalanan büyük Yugoslavya’dan kısa bir süre evvel göçmüş bir ailenin çocuğu olarak yalnızca ‘90’lar değil, her şey yeni bizim için; lisan, coğrafya, kültür… Bu sebeple Sezen Aksu denince aklıma seçim müziği olarak kullanılan “Hadi Bakalım Kolay Gelsin” gelir evvel. Ailedeki herkes Yugoslavya’da tuttuğu ekibin renklerine yakın renkleri olan grubu meblağ örneğin. İnönü Stadı’nda derbi bileti için sabahlanan vakit içinder… Eski Açık’tan hayatın daha manalı, futbolun Metin-Ali-Feyyazlı göründüğü yıllar. ‘90’lı senelerla futbolseverler gündüz maçlarına veda edip akşam maçlarına alışmaya çalışırken bir de ‘decoder’ kavramıyla tanıştı. Artık parası olanın düdüğü çalacağını yalnızca Nasreddin Hoca söylemiyordu. Televizyonu sırf decoder değil öncesinde epey kanallı evreye geçiş dönüştürdü olağan olarak. Özel kanallar libarelleşmenin manzaralı tezleriydi âdeta. Hülya Avşar Show’lardan Beyaz Show’lara bir gece nesli vardı artık. Hatta bir devir dahası bile… ‘Seks satar’ tedavüldeydi hâlâ ve gazetelerin hafta sonu kuşe kâğıda bastığı mecmuaların kapağını periyodun tanınan bayanları süslüyordu. Öbür yandan gençlik mecmuaları ve onların armağanı posterlerle süslü odalar ‘90’ların şayet olmazsa olmazıydı. Bu mecmuaların aşikâr bir müzik külçeşidinin oluşmasında ve gençlerin farklı kültürlerle bağ kurmasında kıymetli rol oynadığı bir gerçek. Her manada kutuplaşmayı başardığımız üzere Türk Pop Müziği’nin altın çağını yaşadığı ‘90’larda da iki uca savrulma fırsatını geri tepmedik. O koskoca 10 yılda Musticiler ve Tarkancılar olarak ikiye ayrıldık. O devrin çocukları için kırtasiyeye gelen kartpostalı arkadaşından evvel almak takdir almaktan mühimdi. Kokulu kâğıtlar, Arı Mayalı renkli silgiler, siyah önlüklerin mavileşmesi, sevdiğimiz müziğe radyoda denk gelip bir telaş boş kasede kaydetme eforu. En sevdiğimiz müzikte daima ezanın okunması… İçimizdeki aç hevesleri hamburgerle doldurup Barış Abi ile bir arada Taksim Metrosu’nda “Elle Salla” diye tempo tuttuğumuz ‘90’lar Türkiye için tam bir kırılmayı tabir ediyor. O yılların çocukları için Sindyli etiketler, dantelli çoraplar, “Adam Olacak Çocuk”lar, tasolar olan ‘90’lar, gençler ve yetişkinler için “Abone”li konserler, blue jeanler, barlar, kuponla toplanan ansiklopediler ve “Aftersun”da duyduğumuz an burnumuzun direğini sızlatan şarkılar demekti. Bir bir yitirdiğimiz müellifler ve şairler, Madımak, beyaz Toroslar… Bazıları için gece kadar karanlık birçoğumuz için özleye özleye bitiremediğimiz gündüz kadar aydınlık ‘90’lar. Bir yanda Salt’ta 12 Şubat’a kadar görülebilecek “Sahnede ‘90’lar” standı, öbür yanda her yerden maruz kaldığımız “Aftersun” çılgınlığı, 30 yıl daha sonra bir ortaya gelen İzel-Çelik-Ercan üçlüsünün Altın Kelebek’te söylemiş olduği müziklere tüm salonun coşkuyla eşlik etmesi ve Doğan Gürpınar’ın kaleme aldığı, Telemak Kitap’tan yayımlanan “Küstah ve Cüretkâr: Türkiye’nin 90’lı senelerı” isimli kitap bize gösterdi ki tam olarak neyi özlediğimizi bilmesek de kesin bir şeyleri özledik ‘90’lara dair. Biz de bütün hasretten ve üretimlerden yola çıkarak alanında uzman isimlere ‘90’lı yılların sanatta yarattığı dönüşümü sorduk.
Didem Ardalı Büyükarman:
‘‘Kara Kitap’, Türkiye’de edebiyatın tarafını tayin etti’
1990’lar ile birlikte “Postmodern sanat nedir?” sorusu tartışmaya açıldı. 1980 darbesinin yarattığı ağır baskıcı ortamın dağılmaya başlaması, Berlin Duvarı’nın yıkılması yeni bir dünya sistemin kurulmaya başladığının habercisiydi. Tek kanallı televizyon periyodunun sonunun gelmesiyle; fikirlerin, zevklerin istek ve isteklerin serbestçe söylendiği bir periyoda geçiş oldu. Artık “Ya o’sun ya da bu” diğeri olamazsın çağından “Hem o’yum birebir vakitte bu olabilirim” çağına geçtik. Edebiyat bu çoğulculuğun keşfedilmesiyle çeşitlendi. Merkez yerine etraf, bütün yerine modül, mana birliği yerine oldukçaanlamlılık ve natürel ki katılık yerine belirsizlik geldi. Bu yapı, kutuplu bir dünyada nefes almaya çalışan jenerasyon için fazlaca cazipti. 1990’ların çabucak başında Orhan Pamuk’un “Kara Kitap”ı Türkiye’de edebiyatın yeni tarafını tayin edecekti. “Kara Kitap” hem anlattığı ile birebir vakitte kullandığı lisan ile tartışılan bir roman oldu. Tiyatroda ise Naz Erayda ve Kerem Kurtoğlu’nun Tarlabaşı’nda eski bir binada kurdukları KUMPANYA topluluğu, tiyatroda alışılagelmiş tüm ayrıntıları sarsan yenilikçi bir tiyatronun imkânlarını sorguladı. Bilhassa “Fayton Soruşturması” oyunuyla Türkiye’nin makûs siyasal tarihini, mitoloji ile birleştirerek kozmiğin ortasında yerelin sorgulanmasını modüllü tiyatro anlatımıyla sundular. Meral Özbek’in tanınan kültüre bakışımızı değiştiren ve ötekileştirilmiş, dışlanmış arabesk ile yüzleşmemize yol açan “Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski” kitabı ortasından geçtiğimiz vakti anlamamıza rehber oldu.
Seçkin Selvi: ‘Tiyatroda genç seyirci kitlesi ortaya çıktı’
1990’larda başta İstanbul olmak üzere aşikâr başlı kentlerdeki yerleşik tiyatro salonlarının rant hırsıyla yok edilip yerlerine AVM’ler, rezidanslar yapılmaya başlanması hem mevcut tiyatroları birebir vakitte yeni kurulan toplulukları, kısıtlı ekonomik yapıları niçiniyle farklı yer arayışlarına yöneltti. bu biçimdece daha evvel tiyatro için düşünülmeyen yerler gündeme gelerek alternatif imkanlar ortaya çıktı. O yerlerin yapısal şartları farklı oyun nizamlarına, farklı tercihlere yol açtı. İstanbul’da kurulan Aksanat Yapım Tiyatrosu, Tiyatro Stüdyosu, Kumpanya, Tiyatro Oyunevi, Bilsak, Stüdyo Oyuncuları, Antalya’daki 5. Sokak Tiyatrosu üzere genç topluluklar tiyatroya yeni ve taze soluk getirdiler. Onların hayata geçirdiği örnekler, İBB Kent Tiyatroları üzere esaslı bir kuruluşta da Tiyatro Araştırma Laboratuvarı’nın (TAL) kurulmasına ışık tuttu. Bu oluşumların kararında, izleyici istikametinde de fazlaca olumlu gelişmeler oldu. Tiyatrolarda yıllardır görülmeyen genç seyirci kitlesi ortaya çıktı. Gerek sahnedekilerin gerekse salondakilerin bu yeni yapısı, bir jenerasyon daha sonraki 2000’li yılların tiyatrosunu da besledi. 1990’larda belleklerde yer eden bir epey oyun izledik. Ne yazık ki sadece birkaçını anmakla yetinmek zorundayım: “İşte Baş İşte Gövde İşte Kanatlar” (Bilsak), “Abélard ve Héloise” (Aksanat), “Balkon” (Tiyatro Stüdyosu), “Sevdalı Bulut” (Dostlar Tiyatrosu), “Meraklısı İçin O denli Bir Hikâye” (İBB Kent Tiyatroları), “Geyikler Lanetler” (Devlet Tiyatroları).
Feride Çelik: ‘Sanat farklı alanlarla kesişerek tartışmalı ortamlar açtı’
Salt’a gerçekleşen ve hala devam eden “Sahnede 90’lar” standı bizleri tekrar 1990’lı senelera geri götürdü. 1990’lı yıllar Türkiye’deki bir epey alanda olduğu üzere sanatsal olarak da büyük bir değişimin yaşandığı vakit içinderdır. 1990’lardaki sanat ortamına bakıldığında disiplinlerarası aktifliklerin giderek arttığı, bienaller ile küratörlü stantların çoğunlukla görüldüğü, sanatın sosyoloji, siyaset üzere farklı alanlarda kesişerek tartışmalı ortamlar açtığı devirlerdir. Öte yandan tüm bu değişimler ülkemizdeki sanat ve sanatçı ortamına da büyük yararlar sağlamıştır. Küratörlü stantlar, Türkiye’deki sanatkarları memleketler arası deverana sokmuş, yabancı izleyici, eleştirmen ve yabancı küratörlerle tanışma imkânı sağlamıştır. Küratörlerle birlikte genç sanatkarların çalışmalarına yönelim artmış, Türk sanatkarlar yurt haricindeki platformlarda tanınma ve stant açma imkanı bulmuşlardır. Sanatın farklı disiplinlerle (sosyoloji, siyaset, psikoloji, edebiyat..) kurduğu ilgiler yardımıyla daha kavramsal sanat yapıtları üretilmiş ve daha iştirakçi, düşündürücü, sorgulayıcı stantlar ortaya çıkmıştır. bu biçimdece hem sanatçı tıpkı vakitte sanat izleyicileri farklı alanları sorgulayarak düşünme imkânı bulmuşlardır. Bu senelera ilişkin hafızalara yerleşmiş en güzel sanat stantlarından kimileri şunlar: 1992 yılında Vasıf Kortun küratörlüğünde Feshane’de gerçekleşen “Kültürel Farklılığın Üretimi” başlığındaki 3. İstanbul Bienali, 1998 yılında pahalı hocam Balkan Naci İslimyeli’nin Atatürk Kültür Merkezi’nde gerçekleşen “Suret” isimli standı ve Gülsün Karamustafa’nın Cenevre’de 1998 yılında gerçekleştirdiği “Zihnimin Kafesi” ve 1992 yılında gerçekleştirdiği “Mistik Nakliyat” isimli stantlar.
Egemen Limoncuoğlu: ‘Stadyum konseri denen o devasa şeyle tanıştık’
1990’lı yıllar müzik dünyası için fazlaca hareketli yıllardı. Rock’ın çehresinin değiştiği, elektronik müziğin piyasada majör bir aktör hâline geldiği, kulaklarımızın ‘dünya müziği’ olarak tanımlanan küresel seslere açıldığı bir 10 yıldı. Çeşitlerin iç içe geçtiği, karıştığı, yeni sesler yakaladığı bir devir. Bizde de epey hareketli başladı. Müzik dergileriyle, özel radyo ve TV’lerin ömrümüze girmesiyle. Tek kanalın kurallarına uygun olmadığı için dinleyemediğimiz, ekranda bakılırsamediğimiz müziklerin konutlarımıza konuk oluşuyla. Orijinal bir pop müziğimiz ortaya çıktı. Süratle kendi yıldızlarını yarattı. 1980’lerde ilerleyeceğine geriler hâle gelmiş tanınan müziğimiz günün geçer akçe yapım estetiklerine daha yakın bir tınıyla karşımıza dikildi. Görüntü kliplerini de yanında getirdi. Bir de natürel istesek de istemesek de ezbere bildiğimiz o tekerleme üzere nakaratlarını. Gece ömrüne ‘rock bar’ kavramı yerleşti. O rock barlardan 2000’lerde Türkçe rock’ı müzik dünyamızın temel aktörlerinden biri hâline getirecek isimler çıktı. Stadyum konseri denen o devasa şeyle tanıştık. Dünyanın sahiden en büyük isimlerini izledik. Kasetlerden, walkman’lerden CD’lere ve discman’lere geçtik. ‘90’lı yılların sonunda hareketli, üretken ve verimli bir piyasa oluştu.
Müjde Işıl: ‘Bugünün auteur sinemacılarının ayak seslerini duyduğumuz dönemdi’
1990’lar yalnızca akademik araştırmalarla incelenecek, sayılarla açıklanacak bir devir değil; değişik yaratıcı, özgün ve özgür bir ruha sahip. O yıllar, bugün ne kadar yol kat ettiğimizin ve neleri kaybettiğimizin de duygusal olarak resmi. Bu resme sinema açısından baktığımızda değerli kırılma noktaları görüyoruz. Öncelikle dünya sineması açısında 1990’lar, bugün çağdaş klasik olarak isimlendirdiğimiz sinemaları perdede izlediğimiz periyot. Bu sinemalar içinde neler yok ki… “Se7en”, “Schindler’in Listesi”, “Kuzuların Sessizliği”, “Er Ryan’ı Kurtarmak”, “Léon”, “Olağan Şüpheliler”, “Terminator 2: Kıyamet Günü”, “Rezervuar Köpekleri”, “Cesur Yürek”, Krzysztof Kieslowski’nin “Üç Renk Üçlemesi” ve daha niceleri… Bu sinemaların hepsinin birebir devirde vizyona girmesi, anlatı imkânlarının sonsuzlaştığı bugünden bakınca bile mucize gibi… Bugünün sinemasını yönlendiren, yeni kuşak sinemacıların öykündüğü hem klasik anlatıların tıpkı vakitte yeni lisan arayışlarının mükemmel sonuçlar verdiği bir periyot. O yılların Oscar adaylıklarına bakın örneğin… Onca usta işi sinemanın ismini en son ne vakit yan yana bakılırsabildik? Bugün sene sonu listelerinde en âlâ 10 sineması sıkıntı buluyoruz, sıklıkla da bulamıyoruz… Ülkemizde o periyodun şanslıları, ismini zikrettiğimiz o çağdaş klasikleri bugün artık var olmayan sinemalarda izlediler. Kendimden örnek vereyim. “Er Ryan’ı Kurtarmak”ı izlediğim Emek Sineması yıkıldı, “Cesur Yürek”i izlediğim Lale Sineması da yıkıldı, Kieslowski’nin “Kırmızı”sını izlediğim Alkazar Sineması ise bina olarak durmakla birlikte artık kültür yerinden çok spor mağazası olarak var. 1990’lar İstanbul ve Beyoğlu’nun kültür kimliğiyle ayrılmaz bir bütün olduğu yıllardı. 2000’lerden itibaren daima övündüğümüz bir istatistiktir; en çok izlenen sinemaların birçoklarının yerli imal olması. halbuki 1980’ler darbenin sokaklardan çektiği, televizyonun ve görüntü kasetlerin perdeden uzaklaştırdığı yerli seyircinin “Yerli sinema izlemem” diyebildiği yıllardı. 1990’lar yerli seyirciyi yerli sinemalarla buluşturan ve bugünkü yeri hazırlayan geçiş devri oldu. Şerif nazarann’in “Amerikalı”sı, Mustafa Altıoklar’ın “İstanbul Ayaklarımın Altında”sı salonlarda hareketlilik yaratmıştı fakat vuslat “Eşkıya” ile gerçekleşti. Yavuz Turgul’un “Ekşıya”sı ‘görkemli kaybeden’ hikayesiyle seyirciyi kendi sinemasıyla buluşturmayı başardı. 2.5 milyon seyirci tarafınca izlenen “Eşkıya”dan yaklaşık 20 sene daha sonra “Recep İvedik”in 7.5 milyonluk seyirci sayısına ulaşması da toplumun perdede izleme tercihindeki değişiklik açısından farklı bir özet sunuyor. 1990’lar yalnızca tanınan sinema açısından değil, bağımsız kanatta da bugünün auteur sinemacılarının; Derviş Zaim, Yeşim Ustaoğlu, Zeki Demirkubuz, Nuri Bilge Ceylan’ın ayak seslerini duyduğumuz devir olmasıyla da tesiri fazlaca fakat epeyce güçlüydi; tahminen meselae tekrar rastlayamayacağımız bir 10 yıldı.
Didem Ardalı Büyükarman:
‘‘Kara Kitap’, Türkiye’de edebiyatın tarafını tayin etti’
1990’lar ile birlikte “Postmodern sanat nedir?” sorusu tartışmaya açıldı. 1980 darbesinin yarattığı ağır baskıcı ortamın dağılmaya başlaması, Berlin Duvarı’nın yıkılması yeni bir dünya sistemin kurulmaya başladığının habercisiydi. Tek kanallı televizyon periyodunun sonunun gelmesiyle; fikirlerin, zevklerin istek ve isteklerin serbestçe söylendiği bir periyoda geçiş oldu. Artık “Ya o’sun ya da bu” diğeri olamazsın çağından “Hem o’yum birebir vakitte bu olabilirim” çağına geçtik. Edebiyat bu çoğulculuğun keşfedilmesiyle çeşitlendi. Merkez yerine etraf, bütün yerine modül, mana birliği yerine oldukçaanlamlılık ve natürel ki katılık yerine belirsizlik geldi. Bu yapı, kutuplu bir dünyada nefes almaya çalışan jenerasyon için fazlaca cazipti. 1990’ların çabucak başında Orhan Pamuk’un “Kara Kitap”ı Türkiye’de edebiyatın yeni tarafını tayin edecekti. “Kara Kitap” hem anlattığı ile birebir vakitte kullandığı lisan ile tartışılan bir roman oldu. Tiyatroda ise Naz Erayda ve Kerem Kurtoğlu’nun Tarlabaşı’nda eski bir binada kurdukları KUMPANYA topluluğu, tiyatroda alışılagelmiş tüm ayrıntıları sarsan yenilikçi bir tiyatronun imkânlarını sorguladı. Bilhassa “Fayton Soruşturması” oyunuyla Türkiye’nin makûs siyasal tarihini, mitoloji ile birleştirerek kozmiğin ortasında yerelin sorgulanmasını modüllü tiyatro anlatımıyla sundular. Meral Özbek’in tanınan kültüre bakışımızı değiştiren ve ötekileştirilmiş, dışlanmış arabesk ile yüzleşmemize yol açan “Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski” kitabı ortasından geçtiğimiz vakti anlamamıza rehber oldu.
Seçkin Selvi: ‘Tiyatroda genç seyirci kitlesi ortaya çıktı’
1990’larda başta İstanbul olmak üzere aşikâr başlı kentlerdeki yerleşik tiyatro salonlarının rant hırsıyla yok edilip yerlerine AVM’ler, rezidanslar yapılmaya başlanması hem mevcut tiyatroları birebir vakitte yeni kurulan toplulukları, kısıtlı ekonomik yapıları niçiniyle farklı yer arayışlarına yöneltti. bu biçimdece daha evvel tiyatro için düşünülmeyen yerler gündeme gelerek alternatif imkanlar ortaya çıktı. O yerlerin yapısal şartları farklı oyun nizamlarına, farklı tercihlere yol açtı. İstanbul’da kurulan Aksanat Yapım Tiyatrosu, Tiyatro Stüdyosu, Kumpanya, Tiyatro Oyunevi, Bilsak, Stüdyo Oyuncuları, Antalya’daki 5. Sokak Tiyatrosu üzere genç topluluklar tiyatroya yeni ve taze soluk getirdiler. Onların hayata geçirdiği örnekler, İBB Kent Tiyatroları üzere esaslı bir kuruluşta da Tiyatro Araştırma Laboratuvarı’nın (TAL) kurulmasına ışık tuttu. Bu oluşumların kararında, izleyici istikametinde de fazlaca olumlu gelişmeler oldu. Tiyatrolarda yıllardır görülmeyen genç seyirci kitlesi ortaya çıktı. Gerek sahnedekilerin gerekse salondakilerin bu yeni yapısı, bir jenerasyon daha sonraki 2000’li yılların tiyatrosunu da besledi. 1990’larda belleklerde yer eden bir epey oyun izledik. Ne yazık ki sadece birkaçını anmakla yetinmek zorundayım: “İşte Baş İşte Gövde İşte Kanatlar” (Bilsak), “Abélard ve Héloise” (Aksanat), “Balkon” (Tiyatro Stüdyosu), “Sevdalı Bulut” (Dostlar Tiyatrosu), “Meraklısı İçin O denli Bir Hikâye” (İBB Kent Tiyatroları), “Geyikler Lanetler” (Devlet Tiyatroları).
Feride Çelik: ‘Sanat farklı alanlarla kesişerek tartışmalı ortamlar açtı’
Salt’a gerçekleşen ve hala devam eden “Sahnede 90’lar” standı bizleri tekrar 1990’lı senelera geri götürdü. 1990’lı yıllar Türkiye’deki bir epey alanda olduğu üzere sanatsal olarak da büyük bir değişimin yaşandığı vakit içinderdır. 1990’lardaki sanat ortamına bakıldığında disiplinlerarası aktifliklerin giderek arttığı, bienaller ile küratörlü stantların çoğunlukla görüldüğü, sanatın sosyoloji, siyaset üzere farklı alanlarda kesişerek tartışmalı ortamlar açtığı devirlerdir. Öte yandan tüm bu değişimler ülkemizdeki sanat ve sanatçı ortamına da büyük yararlar sağlamıştır. Küratörlü stantlar, Türkiye’deki sanatkarları memleketler arası deverana sokmuş, yabancı izleyici, eleştirmen ve yabancı küratörlerle tanışma imkânı sağlamıştır. Küratörlerle birlikte genç sanatkarların çalışmalarına yönelim artmış, Türk sanatkarlar yurt haricindeki platformlarda tanınma ve stant açma imkanı bulmuşlardır. Sanatın farklı disiplinlerle (sosyoloji, siyaset, psikoloji, edebiyat..) kurduğu ilgiler yardımıyla daha kavramsal sanat yapıtları üretilmiş ve daha iştirakçi, düşündürücü, sorgulayıcı stantlar ortaya çıkmıştır. bu biçimdece hem sanatçı tıpkı vakitte sanat izleyicileri farklı alanları sorgulayarak düşünme imkânı bulmuşlardır. Bu senelera ilişkin hafızalara yerleşmiş en güzel sanat stantlarından kimileri şunlar: 1992 yılında Vasıf Kortun küratörlüğünde Feshane’de gerçekleşen “Kültürel Farklılığın Üretimi” başlığındaki 3. İstanbul Bienali, 1998 yılında pahalı hocam Balkan Naci İslimyeli’nin Atatürk Kültür Merkezi’nde gerçekleşen “Suret” isimli standı ve Gülsün Karamustafa’nın Cenevre’de 1998 yılında gerçekleştirdiği “Zihnimin Kafesi” ve 1992 yılında gerçekleştirdiği “Mistik Nakliyat” isimli stantlar.
Egemen Limoncuoğlu: ‘Stadyum konseri denen o devasa şeyle tanıştık’
1990’lı yıllar müzik dünyası için fazlaca hareketli yıllardı. Rock’ın çehresinin değiştiği, elektronik müziğin piyasada majör bir aktör hâline geldiği, kulaklarımızın ‘dünya müziği’ olarak tanımlanan küresel seslere açıldığı bir 10 yıldı. Çeşitlerin iç içe geçtiği, karıştığı, yeni sesler yakaladığı bir devir. Bizde de epey hareketli başladı. Müzik dergileriyle, özel radyo ve TV’lerin ömrümüze girmesiyle. Tek kanalın kurallarına uygun olmadığı için dinleyemediğimiz, ekranda bakılırsamediğimiz müziklerin konutlarımıza konuk oluşuyla. Orijinal bir pop müziğimiz ortaya çıktı. Süratle kendi yıldızlarını yarattı. 1980’lerde ilerleyeceğine geriler hâle gelmiş tanınan müziğimiz günün geçer akçe yapım estetiklerine daha yakın bir tınıyla karşımıza dikildi. Görüntü kliplerini de yanında getirdi. Bir de natürel istesek de istemesek de ezbere bildiğimiz o tekerleme üzere nakaratlarını. Gece ömrüne ‘rock bar’ kavramı yerleşti. O rock barlardan 2000’lerde Türkçe rock’ı müzik dünyamızın temel aktörlerinden biri hâline getirecek isimler çıktı. Stadyum konseri denen o devasa şeyle tanıştık. Dünyanın sahiden en büyük isimlerini izledik. Kasetlerden, walkman’lerden CD’lere ve discman’lere geçtik. ‘90’lı yılların sonunda hareketli, üretken ve verimli bir piyasa oluştu.
Müjde Işıl: ‘Bugünün auteur sinemacılarının ayak seslerini duyduğumuz dönemdi’
1990’lar yalnızca akademik araştırmalarla incelenecek, sayılarla açıklanacak bir devir değil; değişik yaratıcı, özgün ve özgür bir ruha sahip. O yıllar, bugün ne kadar yol kat ettiğimizin ve neleri kaybettiğimizin de duygusal olarak resmi. Bu resme sinema açısından baktığımızda değerli kırılma noktaları görüyoruz. Öncelikle dünya sineması açısında 1990’lar, bugün çağdaş klasik olarak isimlendirdiğimiz sinemaları perdede izlediğimiz periyot. Bu sinemalar içinde neler yok ki… “Se7en”, “Schindler’in Listesi”, “Kuzuların Sessizliği”, “Er Ryan’ı Kurtarmak”, “Léon”, “Olağan Şüpheliler”, “Terminator 2: Kıyamet Günü”, “Rezervuar Köpekleri”, “Cesur Yürek”, Krzysztof Kieslowski’nin “Üç Renk Üçlemesi” ve daha niceleri… Bu sinemaların hepsinin birebir devirde vizyona girmesi, anlatı imkânlarının sonsuzlaştığı bugünden bakınca bile mucize gibi… Bugünün sinemasını yönlendiren, yeni kuşak sinemacıların öykündüğü hem klasik anlatıların tıpkı vakitte yeni lisan arayışlarının mükemmel sonuçlar verdiği bir periyot. O yılların Oscar adaylıklarına bakın örneğin… Onca usta işi sinemanın ismini en son ne vakit yan yana bakılırsabildik? Bugün sene sonu listelerinde en âlâ 10 sineması sıkıntı buluyoruz, sıklıkla da bulamıyoruz… Ülkemizde o periyodun şanslıları, ismini zikrettiğimiz o çağdaş klasikleri bugün artık var olmayan sinemalarda izlediler. Kendimden örnek vereyim. “Er Ryan’ı Kurtarmak”ı izlediğim Emek Sineması yıkıldı, “Cesur Yürek”i izlediğim Lale Sineması da yıkıldı, Kieslowski’nin “Kırmızı”sını izlediğim Alkazar Sineması ise bina olarak durmakla birlikte artık kültür yerinden çok spor mağazası olarak var. 1990’lar İstanbul ve Beyoğlu’nun kültür kimliğiyle ayrılmaz bir bütün olduğu yıllardı. 2000’lerden itibaren daima övündüğümüz bir istatistiktir; en çok izlenen sinemaların birçoklarının yerli imal olması. halbuki 1980’ler darbenin sokaklardan çektiği, televizyonun ve görüntü kasetlerin perdeden uzaklaştırdığı yerli seyircinin “Yerli sinema izlemem” diyebildiği yıllardı. 1990’lar yerli seyirciyi yerli sinemalarla buluşturan ve bugünkü yeri hazırlayan geçiş devri oldu. Şerif nazarann’in “Amerikalı”sı, Mustafa Altıoklar’ın “İstanbul Ayaklarımın Altında”sı salonlarda hareketlilik yaratmıştı fakat vuslat “Eşkıya” ile gerçekleşti. Yavuz Turgul’un “Ekşıya”sı ‘görkemli kaybeden’ hikayesiyle seyirciyi kendi sinemasıyla buluşturmayı başardı. 2.5 milyon seyirci tarafınca izlenen “Eşkıya”dan yaklaşık 20 sene daha sonra “Recep İvedik”in 7.5 milyonluk seyirci sayısına ulaşması da toplumun perdede izleme tercihindeki değişiklik açısından farklı bir özet sunuyor. 1990’lar yalnızca tanınan sinema açısından değil, bağımsız kanatta da bugünün auteur sinemacılarının; Derviş Zaim, Yeşim Ustaoğlu, Zeki Demirkubuz, Nuri Bilge Ceylan’ın ayak seslerini duyduğumuz devir olmasıyla da tesiri fazlaca fakat epeyce güçlüydi; tahminen meselae tekrar rastlayamayacağımız bir 10 yıldı.