Seyhan Akıncı – “Ben; Stanislavski’nin, Meyerhold’un, Vahtangof’un, Tairof’un ellerinden taze çıkmış, dumanı üstünde buram buram hayat, ihtilal, hoşluk, kahramanlık, yeterlilik, akıl, zekâ kokan oyunlar seyrettim. Bütün bunları seyredersin de donmuş, hareketsiz sanat anlayışın altüst olmaz mı? Karşında birbirinden geniş ufuklar açılmaz mı? Halkın için, halklar için, insan için umutlu, aydınlık, ileriye, haklıya, doğruya, hoşa, hürriyete, kardeşliğe çağıran eserler yazmak için yanıp tutuşmaz mısın? Benim de başıma tıpkı şey geldi.” Bugün, Nâzım Hikmet’in 121. doğum günü. Meyerhold’un, Gogol’ün, Stanislavski’nin ona yaptıklarını dünyadaki milyonlarca beşere yaptı Nâzım da… Sahi, Nâzım Hikmet okumuş insanın karşısında birbirinden geniş ufuklar açmaz mı? Birçoğumuzun ezberinde kesinlikle birkaç Nâzım dizesi vardır. Ancak o, pek değerli yapıtlara imza atmış, bilhassa İstanbul Kent Tiyatroları’nın başında olan Muhsin Ertuğrul ile birlikte sürdürdüğü tiyatro ve sinema çalışmalarını 1938’de tutuklanıp yargılanana kadar sürdürmüştür. Nâzım Hikmet’in tiyatro ile bağını ele alan Dramatik Yayınevi’nden yayımlanan Cihan Atakul imzalı “Nâzım Hikmet ve Politik Tiyatro” bu manada arşiv niteliğinde bir eser.
Politik tiyatronun ve ideolojisinin izlerinin sürüldüğü kitap iki ana kısımdan oluşmakta. Birinci kısımda 1. Dünya Savaşı’nın niçinleri, sonuçları ve Weimar Almanya’sının sosyolojik şartlarının tiyatroyla kurduğu bağ, Marksist ideolojinin tesirleri gözetilerek anlatılırken politik tiyatro fikrinin ortaya çıkışı, özellikleri, maksatları ve tiyatro tarihli katkıları inceleniyor. İkinci kısmındaysa Nâzım Hikmet’in tiyatro anlayışı mercek altına alınıyor. Nâzım Hikmet Ran Tiyatrosu, politik tiyatro ve Marksizm’in tiyatroya tesirleri kapsamında anlatılıyor. Toplumcu gerçekçiliğin en seçkin örneklerini sunan Nâzım Hikmet’in oyunlarından politik tiyatronun özelliklerinin net olarak aktarıldığı “Kafatası”, “Yalancı Tanık” ve “İvan İvanoviç Var Mıydı Yok Muydu?” isimli oyunları detaylı incelenirken diğer oyunları ve uyarlamaları tek başlık altında bedellendiriliyor.
Nâzım Hikmet’in fotoğrafları Nazım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı’nın arşivinden alınmış olup vakfın müsaadesiyle kullanılmaktadır.
Gündelik ömrün dertleri
Toplumcu gerçekçiliğin ülkemizdeki öncü muharrirlerinden Nâzım Hikmet, tiyatrosunda gündelik hayatın kaygılarını işler. Yaşadığı çağın toplumsal, ekonomik ve siyasal çıkmazlarını yapıtlarına yansıtır. Sınıfsal farklılıkların, aşkların, iktidar hırsının nelere mal olabileceğinin sergilendiği oyunlarıyla üniversal ve yerel açıdan birfazlaca toplumsal sorunu detaylarıyla irdeler. Oyunlarındaki bildiriler direkt olarak seyirciye aktarılmaz, şahısların içindeki diyaloglar ve ilgi istikrarları ustalıkla kurgulanır. Ekseriyetle kalabalık takımları barındıran yapıtlarında kişiler ait oldukları coğrafyaya, sahip oldukları toplumsal statüye, cinsiyetlerine, inanışlarına bakılırsa ele alınır. Yeni biçimler de dener Nâzım Hikmet, yapıtlarında epik sayılabilecek denemeler de yapar. Anlatıcıların, metnin epizotlarla ilerlemesinin, yer yer sinema perdesinin kullanılmasının, müziğin, dekorun fonksiyonel kullanılmasının hatta kendisinin de metne dahil olacak biçimde ürettiği çeşitli eserleri kendinden daha sonra gelen müellifler için kıymetli kaynakları oluşturur.
Tiyatroyla iç içe 40 yıl
bir süre Anadolu’da öğretmenlik yapan Nâzım Hikmet, burada tanıştığı Alman Spartakistler’den etkilenir ve yaşama bakışı büyük oranda değişir. Sovyetler Birliği’ne gitme sonucu alır. Doğu İşçileri Komünist Üniversitesi’nde okurken Nikolay Ekk ile kurdukları Metla Tiyatrosu’nda birinci tiyatro tecrübelerini yaşamaya başlar. Metla Tiyatrosu, Nâzım’ın tiyatro anlayışının gelişmesinde son derece değerli yer fiyat. Mayakovski, Meyerhold üzere Sovyet yazarlarıyla burada karşılaşır. Metla Tiyatrosu hâkim tiyatro anlayışı olan Aristotelesçi tiyatroya karşı tecrübeleri çeşitlendirmeyi, güçlendirmeyi hedefler. Bu hem de kitlelerin politik olarak bilinçlendirilmesi manasına gelir. Bunun için oyun metinleri üzerine çeşitli denemelerde bulunur. Bagritzki, Mayakovski ve Meyerhold üzere öncü Sovyet yazarlarıyla tanışan Nâzım Hikmet’in tiyatro hakkındaki niyetleri daha net şekillenir. Nâzım Hikmet’in mücadeleci yapısı onun tiyatrosuna da yansır. Tiyatroyla iç içe geçen 40 yılın ardından söylemiş olduği “Üçüncü sınıf oyun muharriri olmaktan ileri gidemedim” cümlesi hem alçak gönüllüğü birebir vakitte kendini eleştirmekten çekinmediğini ortaya koyar. Nâzım Hikmet vefatına kadar sürdüreceği tiyatro serüvenini yayımlanmış 22 eser ile tamamlar.
Politik tiyatronun ve ideolojisinin izlerinin sürüldüğü kitap iki ana kısımdan oluşmakta. Birinci kısımda 1. Dünya Savaşı’nın niçinleri, sonuçları ve Weimar Almanya’sının sosyolojik şartlarının tiyatroyla kurduğu bağ, Marksist ideolojinin tesirleri gözetilerek anlatılırken politik tiyatro fikrinin ortaya çıkışı, özellikleri, maksatları ve tiyatro tarihli katkıları inceleniyor. İkinci kısmındaysa Nâzım Hikmet’in tiyatro anlayışı mercek altına alınıyor. Nâzım Hikmet Ran Tiyatrosu, politik tiyatro ve Marksizm’in tiyatroya tesirleri kapsamında anlatılıyor. Toplumcu gerçekçiliğin en seçkin örneklerini sunan Nâzım Hikmet’in oyunlarından politik tiyatronun özelliklerinin net olarak aktarıldığı “Kafatası”, “Yalancı Tanık” ve “İvan İvanoviç Var Mıydı Yok Muydu?” isimli oyunları detaylı incelenirken diğer oyunları ve uyarlamaları tek başlık altında bedellendiriliyor.
Nâzım Hikmet’in fotoğrafları Nazım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı’nın arşivinden alınmış olup vakfın müsaadesiyle kullanılmaktadır.
Gündelik ömrün dertleri
Toplumcu gerçekçiliğin ülkemizdeki öncü muharrirlerinden Nâzım Hikmet, tiyatrosunda gündelik hayatın kaygılarını işler. Yaşadığı çağın toplumsal, ekonomik ve siyasal çıkmazlarını yapıtlarına yansıtır. Sınıfsal farklılıkların, aşkların, iktidar hırsının nelere mal olabileceğinin sergilendiği oyunlarıyla üniversal ve yerel açıdan birfazlaca toplumsal sorunu detaylarıyla irdeler. Oyunlarındaki bildiriler direkt olarak seyirciye aktarılmaz, şahısların içindeki diyaloglar ve ilgi istikrarları ustalıkla kurgulanır. Ekseriyetle kalabalık takımları barındıran yapıtlarında kişiler ait oldukları coğrafyaya, sahip oldukları toplumsal statüye, cinsiyetlerine, inanışlarına bakılırsa ele alınır. Yeni biçimler de dener Nâzım Hikmet, yapıtlarında epik sayılabilecek denemeler de yapar. Anlatıcıların, metnin epizotlarla ilerlemesinin, yer yer sinema perdesinin kullanılmasının, müziğin, dekorun fonksiyonel kullanılmasının hatta kendisinin de metne dahil olacak biçimde ürettiği çeşitli eserleri kendinden daha sonra gelen müellifler için kıymetli kaynakları oluşturur.
Tiyatroyla iç içe 40 yıl
bir süre Anadolu’da öğretmenlik yapan Nâzım Hikmet, burada tanıştığı Alman Spartakistler’den etkilenir ve yaşama bakışı büyük oranda değişir. Sovyetler Birliği’ne gitme sonucu alır. Doğu İşçileri Komünist Üniversitesi’nde okurken Nikolay Ekk ile kurdukları Metla Tiyatrosu’nda birinci tiyatro tecrübelerini yaşamaya başlar. Metla Tiyatrosu, Nâzım’ın tiyatro anlayışının gelişmesinde son derece değerli yer fiyat. Mayakovski, Meyerhold üzere Sovyet yazarlarıyla burada karşılaşır. Metla Tiyatrosu hâkim tiyatro anlayışı olan Aristotelesçi tiyatroya karşı tecrübeleri çeşitlendirmeyi, güçlendirmeyi hedefler. Bu hem de kitlelerin politik olarak bilinçlendirilmesi manasına gelir. Bunun için oyun metinleri üzerine çeşitli denemelerde bulunur. Bagritzki, Mayakovski ve Meyerhold üzere öncü Sovyet yazarlarıyla tanışan Nâzım Hikmet’in tiyatro hakkındaki niyetleri daha net şekillenir. Nâzım Hikmet’in mücadeleci yapısı onun tiyatrosuna da yansır. Tiyatroyla iç içe geçen 40 yılın ardından söylemiş olduği “Üçüncü sınıf oyun muharriri olmaktan ileri gidemedim” cümlesi hem alçak gönüllüğü birebir vakitte kendini eleştirmekten çekinmediğini ortaya koyar. Nâzım Hikmet vefatına kadar sürdüreceği tiyatro serüvenini yayımlanmış 22 eser ile tamamlar.