Müjde Işıl – Oyunculuğun er meydanı tiyatro sahnesidir, derler. Emsal lakin epeyce daha ender rastladığımız durum, senaryo yazımı için de geçerlidir aslında. Tiyatro metni keskin ve derin olan kalemler kimi vakit sinemaya da el atar ve sonuç süper olur. Bunun en yeni örnekleri Kenneth Lonergan ve Martin McDonagh… Tiyatro metinleri başka süper, sinemada yarattıkları karakter derinliği, tahlili sıradanmiş üzere görünen olayların yarattığı tahribatı perdede anlatışları ayrı… Az sinemaya imza atarlar lakin filmografisi şişkinlerden hayli daha kalıcıdır. Martin McDonagh ülkemizde tiyatro açısından daha bilinen bir isim. “Leenane’in Hoşluk Kraliçesi” ve “Yastık Adam” üzere oyunları sahnelerimize uyarlandı ne de olsa. Yalnızca sinemaya odaklananlar ise onu “In Bruges” ve “Three Billboards Outside Ebbing, Missouri” ile keşfedip kaleminin ustalığına şapka çıkardı. Ve geldik kendisinin yeni sineması “The Banshees of Inisherin”e…
Filmin senaryosunun temelinin aslında tiyatro metni olduğunu bilmek, McDonagh hayranlarını şaşırtmıyor. “Aran Adaları Üçlemesi”nin son oyunu “The Banshees of Inisherin”; “The Cripple of Inishmaan” ve “The Lieutenant of Inishmore”un akabinde. “The Lieutenant of Inishmore” yani “Inishmorelu Yüzbaşı” birinci sefer 2003’te Kenter Tiyatrosu’nda sahnelenmiş, yaklaşık 10 yıl daha sonra da İstanbul Devlet Tiyatrosu repertuvarına girmişti. Ada isimlerinden oluşan üçlemenin final metni olan “The Banshees of Inisherin/Inisherin’in Mevt Perileri”, McDonagh biçimi her ayrıntıyı bünyesinde barındırıyor: İçinde fırtınalar kopan karakterler, sıradan görünen bir çıkış noktası, trajedinin ortasından yükselen mizah, aşağı tükürsen sakal üst tükürsen bıyık şekli şiddetli tercihler, nitekim daha gerçek hissettiren kurmaca…
Uzak dur benden!
İrlanda ana karasına bakan bir adadayız. Pádraic, yakın arkadaşı Colm’un artık kendisiyle konuşmak istemediğini öğreniyor. Buradan nasıl bir öykü çıkar, değil mi? Martin McDonagh yazıyorsa asıl öykü tam da bu noktada başlar. Pádraic evvel cürmü kendinde arıyor. Zira kasabalının ve Colm’un gözünde saftirik, bayağı ve hâlinden mutlu bir kişilik. McDonagh bizi, hangi karakterin haklı olduğu ya da çıkacağı aşikâr olmayan bir bilinmezin ortasına koyuyor. Pádraic sıradan düşünen, huzuru sadelikte ve rutinde bulan biri. Uygunluğa, kibarlığa inanıyor; kız kardeşi ve eşeği ile yaşamaktan, kimseye ziyanı dokunmadan hayatını sürdürmekten memnun. Colm ise müzikle/sanatla uğraşmanın ‘bedeli’ olarak gelecekte hatırlanıp hatırlanmayacağını sorguluyor ve o noktada, kalan hayatını Pádraic ile geyik muhabbeti yaparak değil, geleceğe kalacak bir şeyler üretmekle geçirmeyi ve kendisini düşürdüğünü hissettiği arkadaşından kopmayı tercih ediyor. Bu tercihini bildiri edişi ve bu uğurda kendini ‘eksiltmeyi’ göze alması, onu tipik bir McDonagh karakteri yapıyor. McDonagh bu iki karakteri doğru-yanlış yargılaması yapmadan karşımıza koyuyor. Pádraic’in uygunluk üzerine tiradı ve her güç durumda yardım eden Colm’un onu kendini uzaklaştırmak istemesinin temeli, ikisine de haklı mazeret sağlıyor.
Sinematografisi ve müziğiyle de öne çıkan sinemanın asıl vurucu kısmı ise kopan parmaklar değil, Pádraic’in masumiyetini kaybetmesi aslında. Düzgünlüğü ve sıradanliğin memnunluğunu özümsemiş bu karakterin Colm’u geri kazanmak için yaptığı atılım onu da başkalarıyla eşitliyor. Adanın budalası gözüyle bakılan Dominic’in tabiriyle, onu adadakilerle tıpkı kumaştan yapıyor. Bu noktadan daha sonra McDonagh, bitse de sonlanmayacak üzere görünen İrlanda İç Savaşı’nı uzaktan izleyen ve tıpkı savaş üzere içlerinde fırtına kopan bu iki karakterini bir nevi hata ortağı hâline getiriyor.
Kadınların nadiren göründüğü öyküde Pádraic’in kız kardeşi Siobhán, egosantrik erkekler dünyasındaki akıl ve sağduyuyu temsil ediyor. Hem ağabeyiyle birebir vakitte Colm’la yaptığı konuşmalar, daima kitap okuyan bu karakterin ahlak ve zekâda herkesten ne kadar ileride olduğunu gösteriyor. Colm’un “Beni düşürüyorsun Pádraic” şikâyetinin aslında tüm adanın aşağı çektiği Siobhán için geçerli olduğunu anlatıyor McDonagh. Bayan karakterin bu kıssanın kalbi olduğunu yavaş yavaş betimliyor usta kalem. Sinemanın, taşranın insanı yutması teması ise bizim sinemamızın (örneğin yakın tarihindeki “Kurak Günler” ve “Karanlık Gece” gibi) bam teline de dokunuyor ironik biçimde.
“The Banshees of Inisherin” tam dokuz kısımda Oscar adayı. Altın Küre’den En Yeterli Sinema, En Yeterli Senaryo ve Erkek Oyuncu Mükafatları (Colin Farrell) var cebinde. “In Bruges”dan daha sonra bir daha bir ortaya gelen Colin Farrell ve Brendan Gleeson, yardımcı rollerde Kerry Condon ve Barry Keoghan süper. Düzgün metnin düzgün oyunculukla buluşmasının Oscar’da nasıl sonuç vereceğini bakılırsaceğiz. Martin McDonagh’ın En Âlâ Özgün Senaryo Oscar’ını kucaklayacağı kesin üzere. Oyunculuklarda her ne kadar baskın görünse de Oscar yarışında kuvvetli rakipleri var sinemanın. Lakin şimdiden Barry Keoghan’a En Âlâ Yardımcı Erkek Oyuncu Oscar’ını takdim ettik gönlümüzden…
Filmin senaryosunun temelinin aslında tiyatro metni olduğunu bilmek, McDonagh hayranlarını şaşırtmıyor. “Aran Adaları Üçlemesi”nin son oyunu “The Banshees of Inisherin”; “The Cripple of Inishmaan” ve “The Lieutenant of Inishmore”un akabinde. “The Lieutenant of Inishmore” yani “Inishmorelu Yüzbaşı” birinci sefer 2003’te Kenter Tiyatrosu’nda sahnelenmiş, yaklaşık 10 yıl daha sonra da İstanbul Devlet Tiyatrosu repertuvarına girmişti. Ada isimlerinden oluşan üçlemenin final metni olan “The Banshees of Inisherin/Inisherin’in Mevt Perileri”, McDonagh biçimi her ayrıntıyı bünyesinde barındırıyor: İçinde fırtınalar kopan karakterler, sıradan görünen bir çıkış noktası, trajedinin ortasından yükselen mizah, aşağı tükürsen sakal üst tükürsen bıyık şekli şiddetli tercihler, nitekim daha gerçek hissettiren kurmaca…
Uzak dur benden!
İrlanda ana karasına bakan bir adadayız. Pádraic, yakın arkadaşı Colm’un artık kendisiyle konuşmak istemediğini öğreniyor. Buradan nasıl bir öykü çıkar, değil mi? Martin McDonagh yazıyorsa asıl öykü tam da bu noktada başlar. Pádraic evvel cürmü kendinde arıyor. Zira kasabalının ve Colm’un gözünde saftirik, bayağı ve hâlinden mutlu bir kişilik. McDonagh bizi, hangi karakterin haklı olduğu ya da çıkacağı aşikâr olmayan bir bilinmezin ortasına koyuyor. Pádraic sıradan düşünen, huzuru sadelikte ve rutinde bulan biri. Uygunluğa, kibarlığa inanıyor; kız kardeşi ve eşeği ile yaşamaktan, kimseye ziyanı dokunmadan hayatını sürdürmekten memnun. Colm ise müzikle/sanatla uğraşmanın ‘bedeli’ olarak gelecekte hatırlanıp hatırlanmayacağını sorguluyor ve o noktada, kalan hayatını Pádraic ile geyik muhabbeti yaparak değil, geleceğe kalacak bir şeyler üretmekle geçirmeyi ve kendisini düşürdüğünü hissettiği arkadaşından kopmayı tercih ediyor. Bu tercihini bildiri edişi ve bu uğurda kendini ‘eksiltmeyi’ göze alması, onu tipik bir McDonagh karakteri yapıyor. McDonagh bu iki karakteri doğru-yanlış yargılaması yapmadan karşımıza koyuyor. Pádraic’in uygunluk üzerine tiradı ve her güç durumda yardım eden Colm’un onu kendini uzaklaştırmak istemesinin temeli, ikisine de haklı mazeret sağlıyor.
Sinematografisi ve müziğiyle de öne çıkan sinemanın asıl vurucu kısmı ise kopan parmaklar değil, Pádraic’in masumiyetini kaybetmesi aslında. Düzgünlüğü ve sıradanliğin memnunluğunu özümsemiş bu karakterin Colm’u geri kazanmak için yaptığı atılım onu da başkalarıyla eşitliyor. Adanın budalası gözüyle bakılan Dominic’in tabiriyle, onu adadakilerle tıpkı kumaştan yapıyor. Bu noktadan daha sonra McDonagh, bitse de sonlanmayacak üzere görünen İrlanda İç Savaşı’nı uzaktan izleyen ve tıpkı savaş üzere içlerinde fırtına kopan bu iki karakterini bir nevi hata ortağı hâline getiriyor.
Kadınların nadiren göründüğü öyküde Pádraic’in kız kardeşi Siobhán, egosantrik erkekler dünyasındaki akıl ve sağduyuyu temsil ediyor. Hem ağabeyiyle birebir vakitte Colm’la yaptığı konuşmalar, daima kitap okuyan bu karakterin ahlak ve zekâda herkesten ne kadar ileride olduğunu gösteriyor. Colm’un “Beni düşürüyorsun Pádraic” şikâyetinin aslında tüm adanın aşağı çektiği Siobhán için geçerli olduğunu anlatıyor McDonagh. Bayan karakterin bu kıssanın kalbi olduğunu yavaş yavaş betimliyor usta kalem. Sinemanın, taşranın insanı yutması teması ise bizim sinemamızın (örneğin yakın tarihindeki “Kurak Günler” ve “Karanlık Gece” gibi) bam teline de dokunuyor ironik biçimde.
“The Banshees of Inisherin” tam dokuz kısımda Oscar adayı. Altın Küre’den En Yeterli Sinema, En Yeterli Senaryo ve Erkek Oyuncu Mükafatları (Colin Farrell) var cebinde. “In Bruges”dan daha sonra bir daha bir ortaya gelen Colin Farrell ve Brendan Gleeson, yardımcı rollerde Kerry Condon ve Barry Keoghan süper. Düzgün metnin düzgün oyunculukla buluşmasının Oscar’da nasıl sonuç vereceğini bakılırsaceğiz. Martin McDonagh’ın En Âlâ Özgün Senaryo Oscar’ını kucaklayacağı kesin üzere. Oyunculuklarda her ne kadar baskın görünse de Oscar yarışında kuvvetli rakipleri var sinemanın. Lakin şimdiden Barry Keoghan’a En Âlâ Yardımcı Erkek Oyuncu Oscar’ını takdim ettik gönlümüzden…